در سال‌های اخیر، ارزهای دیجیتال به عنوان یک ابزار جدید مالی در جهان مطرح شده‌اند که توانسته‌اند توجه بسیاری از افراد و کشورهای مختلف را به خود جلب کنند. اما با وجود این رونق، سوالات و دغدغه‌های زیادی در رابطه با حکم شرعی ارزهای دیجیتال مطرح شده است. این سوالات به ویژه در کشورهای اسلامی و در بین پیروان مذاهب مختلف مهم بوده و نیاز به بررسی دقیق از منظر دینی دارد.
در این مقاله به بررسی حکم شرعی ارز دیجیتال و نظرات مراجع تقلید در این خصوص پرداخته خواهد شد. ارزهای دیجیتال همچون بیت‌کوین، اتریوم، و سایر رمزارزها از حیث فقهی و شرعی با مسائل و چالش‌های زیادی مواجه هستند که نیاز به تحلیل دقیق دارند.
ارز دیجیتال و مبانی فقهی
برای بررسی حکم شرعی ارزهای دیجیتال، نخست باید به مبانی فقهی موجود در اسلام توجه کنیم. در اسلام، معاملات و خرید و فروش باید بر اساس اصول شرعی مانند عدم ربا، عدم غش، و عدم ضرر به دیگران باشد. هر ارز دیجیتال یا رمزارزی که در بازار عرضه می‌شود، باید از این اصول پیروی کند تا به‌طور شرعی مورد تأسیس قرار گیرد.
از این رو، سؤال این است که آیا ارزهای دیجیتال مطابق با این اصول هستند یا خیر؟ آیا آنها در چارچوب اسلامی به‌عنوان یک وسیله قانونی برای معامله و پرداخت قابل استفاده هستند یا خیر؟ این مسائل نیازمند توجه به جوانب مختلف ارزهای دیجیتال از جمله ماهیت آنها، نحوه استخراج، و کاربردهای آنها است.
نظر مراجع تقلید در مورد ارز دیجیتال
نظرات مراجع تقلید در مورد ارز دیجیتال و معاملات مربوط به آن بسیار متفاوت است. برخی از مراجع با توجه به ویژگی‌های خاص ارزهای دیجیتال و قوانین موجود در کشورهای مختلف، به پذیرش یا عدم پذیرش این ارزها پرداخته‌اند. در این بخش به برخی از این نظرات اشاره می‌کنیم.
- آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر معظم انقلاب اسلامی)
رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به استفتائی درباره خرید و فروش ارزهای دیجیتال بیان داشته‌اند که “حکم خرید و فروش و تولید ارزهای دیجیتال تابع قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران است”. این دیدگاه تأکید دارد که فعالیت‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال باید طبق قوانین موجود در کشور انجام شود.
با توجه به این حکم، در صورتی که استفاده از ارز دیجیتال مطابق با قوانین کشور و مقررات شرعی باشد، هیچ منعی ندارد، اما در صورتی که فعالیت‌های مالی با ارزهای دیجیتال باعث بروز مشکلات اقتصادی یا خلاف قوانین شرعی شود، استفاده از آن می‌تواند ممنوع باشد.
- آیت‌الله مکارم شیرازی
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، با توجه به مشکلات موجود در زمینه ارزهای دیجیتال از جمله عدم شفافیت منبع استخراج و پذیرش محدود آنها توسط دولت‌ها، استفاده از ارزهای دیجیتال را مشکل‌ساز و در بسیاری از موارد غیرمجاز می‌دانند. ایشان همچنین تأکید دارند که برای جلوگیری از ضررهای احتمالی اقتصادی، استفاده از این ارزها باید با دقت و طبق اصول شرعی صورت گیرد.
- آیت‌الله سیستانی
حضرت آیت‌الله سیستانی در جواب به سوالات مختلف در خصوص ارزهای دیجیتال، اعلام کرده‌اند که خرید و فروش ارزهای دیجیتال یا رمزارزها از دیدگاه فقهی مورد اشکال است و در صورتی که موانع شرعی مانند عدم شفافیت و خطرات اقتصادی برای جامعه ایجاد کند، استفاده از آنها جایز نمی‌باشد.
- آیت‌الله شبیری زنجانی
حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی نیز در پاسخ به استفتائات درباره ارزهای دیجیتال تأکید کرده‌اند که هرگونه فعالیت اقتصادی با این ارزها باید با بررسی دقیق و با توجه به قوانین شرعی و قانونی صورت گیرد. اگر استفاده از این ارزها مفسده اقتصادی به دنبال داشته باشد یا منجر به ضرر و زیان به دیگران شود، از دیدگاه شرعی مجاز نخواهد بود.
چالش های ارزهای دیجیتال از دیدگاه شرعی
در ادامه، به برخی از چالش‌های عمده ارزهای دیجیتال که از منظر شرعی محل بحث و بررسی است، اشاره می‌کنیم:
۱. عدم شفافیت و ابهامات قانونی
یکی از بزرگترین چالش‌های ارزهای دیجیتال، عدم شفافیت در منابع آنها و همچنین ابهام در قوانین دولتی است. برخی از مراجع تقلید تأکید دارند که این نوع ارزها به دلیل عدم نظارت دولتی و مشکلات مربوط به منبع استخراج آنها، نمی‌توانند به‌طور کامل مطابق با اصول شرعی باشند.
۲. ریسک و ضررهای اقتصادی
ارزهای دیجیتال به دلیل نوسانات شدید در بازار و مشکلات امنیتی، می‌توانند باعث ضررهای اقتصادی به افراد و جوامع شوند. از این رو، بسیاری از مراجع تقلید بر این باورند که اگر استفاده از ارزهای دیجیتال منجر به ضرر و زیان فردی یا اجتماعی شود، از نظر شرعی ممنوع است.
۳. امکان استفاده در معاملات غیرقانونی
یکی دیگر از نگرانی‌ها در خصوص ارزهای دیجیتال، احتمال استفاده از این ارزها در معاملات غیرقانونی مانند پولشویی و تأمین مالی تروریسم است. این موارد باعث شده است که برخی از مراجع نسبت به استفاده از ارزهای دیجیتال احتیاط کنند و در صورت وجود چنین خطراتی، معامله با آنها را حرام بدانند.
نتیجه گیری
با توجه به مباحث مطرح‌شده در این مقاله، می‌توان نتیجه گرفت که حکم شرعی ارزهای دیجیتال بسته به نوع آنها و نحوه استفاده از آنها متفاوت است. برخی از مراجع تقلید به دلیل مسائل شرعی مانند عدم شفافیت، ریسک‌های اقتصادی، و مشکلات قانونی، استفاده از ارزهای دیجیتال را جایز نمی‌دانند. از طرف دیگر، برخی دیگر از مراجع تأکید دارند که در صورتی که استفاده از این ارزها مطابق با قوانین جمهوری اسلامی ایران و اصول شرعی باشد، می‌توان از آنها بهره‌برداری کرد.
در نهایت، توصیه می‌شود که افراد قبل از انجام هرگونه معامله یا سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال، با مراجع تقلید خود مشورت کرده و از نظرات فقهی معتبر استفاده کنند تا فعالیت‌های مالی‌شان در چارچوب اصول شرعی قرار گیرد.
